رونمایی از مصحف مشهد رضوی: کامل‌ترین دستنویس قرآنی به خط حجازی از سدۀ نخست هجری
امروز پنجشنبه ۲۵ آبان ۱۴۰۲ با حضور جمعی از علما، مسئولان فرهنگی و اساتید دانشگاه، در مراسمی در محل تالار قدس کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی، «مصحف مشهد رضوی» رونمایی شد.
مصحف مشهد رضوی عنوانی است برای مجموع دو نسخه قرآنی با خط حجازی کهن به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ در کتابخانۀ آستان رضوی که بر روی هم یک قرآن را تشکیل می‌دهند.
این اثر اکنون با ۲۵۲ برگ کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل از سدۀ نخست هجری در سراسر جهان به شمار می‌آید که بیش از ۹۵% متن قرآن را در بر دارد.
با توجه به ویژگی‌های متنی این مصحف، ویژگی‌های رسم، غرائب املائی، اختلاف قرائات، چینش یا ترتیب بندی سوره‌ها، و نهایتاً بر پایۀ آزمایش‌های متعدد کربن ۱۴، اکنون روشن شده که بخش اصلی این نسخه در سدۀ نخست هجری کتابت شده است.
به گفته مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگر این اثر، مجموع ویژگی‌های این مصحف در کمتر نسخه‌ای از قرآن‌های کهن به خط حجازی یافت می‌شود، از این رو «مصحف مشهد رضوی» یکی از مهم‌ترین اَسناد عینی در شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم در سدۀ نخست هجری است.
مصحف مشهد رضوی بر روی پوست در قطع بزرگ (حدوداً ۵۰×۳۵ سانتی متر) در سدۀ نخست هجری در مدینه یا کوفه کتابت شده و تا چند دهه بعد احتمالاً در کوفه بوده است. این اثر در قرون بعدی به خراسان انتقال یافته و در اختیار عالمان و مُقریان نیشابور بوده است.
در اواخر قرن پنجم هجری مالک این نسخه با نگارش وقف‌نامه‌ای در آغاز نسخه، آن را بر حرم امام رضا عیه السلام وقف کرده است.
بنا به یادداشت واقف و مالک نسخه، مصحف مشهد رضوی در هنگام وقف در اواخر سدۀ پنجم هجری، در دو جلد مجزا تدوین و صحافی شده بوده است. اکنون پس از گذشت ۹ قرن از زمان وقف بخش نخست مصحف به شمارۀ ۱۸ و بخش دوم آن به شمارۀ ۴۱۱۶ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
مصاحف حجازی کهن‌ترین دستنویس‌های قرآنی به‌جا مانده از سدۀ نخست و اوایل سدۀ دوم هجری‌اند که در ظاهر خط آن‌ها حالت مایل و افتادگی به سمت راست دارد. تعداد این مصاحف شناخته شده در سراسر جهان به کمتر از ۵۰ نمونه می‌رسد که از برخی از آن‌ها (مثلا قرآن بیرمنگهام) تنها دو یا چند برگ باقی مانده است. در این میان، مصحف مشهد رضوی با دارا بودن ۲۵۲ برگ و مشتمل بر بیش از ۹۵ % متن قرآن، پُربرگ‌ترین و کامل‌ترین سند دستنویس قرآنی از سدۀ نخست هجری به شمار می‌آید.
